kutubhona

бўлган бошқа нарсаларни ҳам ўз ичига олади. Бунга мисол ота-онани сўкиш ва уришнинг ҳаромлигидир. Буни Аллоҳ Таолонинг:

فَلاَ تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ
«Уларга қараб «уф» тортма» [Исро: 23]
деган қавли далолатидан тушуниб оламиз. Етимларнинг молини нобуд қилишнинг ҳаромлиги. Буни Аллоҳ Таолонинг:

إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْماً
«Етимларнинг молларини зулм йўли билан ейдиган кимсалар…» [Нисо: 10]
деган қавли далолатидан тушуниб оламиз. Омонатдор кишининг қинтордан оз бўлган омонатни ҳам эгасига қайтариши, омонатдор бўлмаган кимсанинг бир динордан ошиқ бўлган омонатни аллақачон қайтармаслиги. Буни Аллоҳ Таолонинг:

وَمِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مَنْ إِن تَأْمَنْهُ بِقِنطَارٍ يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ وَمِنْهُم مَّنْ إِن تَأْمَنْهُ بِدِينَارٍ لاَّ يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ
«Аҳли китоб орасида шундай кишилар борки, унга беҳисоб молни омонат қўйсангиз, хиёнат қилмай сизга қайтаради. Уларнинг орасида яна шундайлари ҳам борки, унга бир динорни ишониб берсангиз ҳам сизга қайтиб бермайди» [Оли Имрон: 75]

деган қавлидан тушуниб оламиз. Шунингдек Росулуллоҳ с.а.в. сафарда ва саҳрода бир кишини амир қилиб олишга буюрдилар. Бу буйруқ сафар ва саҳрода кетиб боришдан кўра муҳимроқ ва каттароқ бўлган нарсаларга ҳам тегишли бўлиб, уларни аллақачон ўз ичига олади. Чунки хитоб мазмуни далолат қиладиган ҳар бир нарса шу буйруқ ичига киради. Юқоридаги ҳадисларда кўриниб турган бу мафҳумул мувофақани Росулуллоҳ с.а.в. қилган иш қўллаб-қувватлайди. Зеро Пайғамбаримиз с.а.в сафардан кўра муҳимроқ бўлган нарсаларда ҳам бир амирни тайин қилганлар. Масалан ҳажда, ғазотда, валоятда амир қилдилар.

Бу бир маконда ёки ўзаро муштарак ишда ҳар қандай жамоат устидан бир амир тикланишининг вожиблиги тўғрисидаги далиллардир. Аммо бу амир битта бўлиши лозим. Биттадан кўп бўлиши жоиз эмас. Шариат шуни буюрди. Демак Ислом жамоий қиёдат ва жамоий раёсатни тан олмайди. Аксинча Исломда қиёдат фақат фардий (битта) бўлади. Шунинг учун раис ёки амир ёки раҳбар битта бўлиши вожиб. Биттадан кўп бўлиши жоиз эмас. Бунга далил юқоридаги ҳадислар нассида ва Росулуллоҳ с.а.в. қилган ишда очиқ